Tekst René Hut
Foto Marco Keyzer
De Landelijke Bijzondere Bijstandseenheid (LBB) van DV&O is met recht 'bijzonder' te noemen. Veel van hun werkzaamheden spelen zich af buiten het oog van collega’s, laat staan de buitenwereld. Zoals een spitactie binnen een penitentiaire inrichting. Om te laten zien hoe zo’n zoeking op een gevangenisvleugel in zijn werk gaat, mochten we mee(kijken) met zo’n ‘geheime missie’ binnen PI Leeuwarden.
De aanleiding
Uit intern onderzoek van het Bureau Inlichtingen en Veiligheid (BIV) van PI Leeuwarden zijn aanwijzingen naar voren gekomen voor drugsbezit en –handel op één van de afdelingen binnen de Friese bajes. Reden om de LBB te vragen voor een grondige zoekactie. Twaalf cellen zijn op aanwijzing van het BIV aangemerkt als ‘priocellen’ en worden als eerste van onder tot boven doorzocht.
Het binnentreden van een cel
“We komen binnen zonder kloppen”, legt LBB-afdelingshoofd Ger uit. “Door onaangekondigd een cel binnen te gaan, voorkomen we dat een gedetineerde nog snel contrabande door het toilet spoelt. Op het moment dat we de deur hebben geopend, zie je een gedetineerde even ‘bevriezen’. Niet zo gek, want hij verwacht ons niet. We geven dan aan wie we zijn, wat we komen doen en wat er van de gedetineerde verwacht wordt. En dat we geweld kunnen gebruiken wanneer hij niet meewerkt.”
Vrijdagochtend 06.15 uur:
Achttien LBB’ers verzamelen zich op een verlaten parkeerplaats op een kleine kilometer van PI Leeuwarden. Als iedereen er is, wordt koers gezet richting de PI. Slechts in zeer klein comité is bekend dat de ochtendrust op één van de gevangenisafdelingen straks verstoord zal worden…
06.47 uur:
Voorafgaand aan de inzet hebben PI en LLB in klein comité de actie al besproken en zorgvuldig voorbereid, zodat er vandaag maatwerk geleverd kan worden. De betrokken LBB’ers hebben vooraf al een schriftelijke briefing ontvangen. In de personeelskantine legt LBB-sectiecommandant Reinier nogmaals kort uit wat de bedoeling is. Vier collega’s worden nog even apart geïnstrueerd. Zij zijn VBA, wat staat voor verantwoordelijk beveiligingsambtenaar. De VBA stuurt tijdens de spitactie een team van LBB’ers aan. De sectiecommandant deelt met hen de relevante bijzonderheden over de bewoners van de cellen die dadelijk doorzocht gaan worden zodat ze weten wat ze kunnen verwachten bij het openen van de celdeuren.
07.07 uur:
“We gaan starten”, meldt sectiecommandant Reinier. De LBB’ers gaan, vergezeld door een teamleider beveiliging, een BIV-medewerker en vijf IBT’ers van PI Leeuwarden, richting afdeling C. Niet via de gebruikelijke looproute, maar buitenlangs via enkele nooddeuren. Het gezelschap is niet te zien vanuit de celramen en even later staan ze ‘op het vlak’ van de betreffende afdeling. De LBB’ers hebben een celsleutel gekregen en treden zonder enige aankondiging op rustige wijze de eerste cellen binnen.
07.18 uur:
De gedetineerden die onverwacht bezoek hebben gekregen, moeten volledig uit de kleren voor een visitatie. De kleding die ze aan willen, wordt gecontroleerd en dan mogen ze hun cel verlaten. De IBT’ers van de PI begeleiden de mannen naar de sportzaal, waar ze een tijdje mogen doorbrengen.
07.23 uur:
De eerste vangst van de dag is daar. In de kleding van één van de gedetineerden is een kleine hoeveelheid hasj gevonden. De vondst wordt veiliggesteld, gefotografeerd en geregistreerd. Zo worden alle relevante acties en bevindingen doorgegeven aan de logistiek LBB’er van dienst. Hij noteert alles nauwkeurig. Afdelingshoofd Ger: “Dit is voor ons inzetverslag dat we na afloop opstellen. We leggen precies vast wat we doen en wanneer.”
“We houden bijvoorbeeld ook bij welk helmnummer, dus welke collega, de gedetineerde uit de cel haalt en deze doorzoekt. Als er dan klachten zijn, kunnen we altijd gericht navraag doen. Is een cel erg rommelig, dan maken we voor de zoeking vast wat foto’s. Zodat de gedetineerde achteraf niet kan beweren dat de LBB’ers er een zootje van gemaakt hebben.”
07.38 uur:
De LBB’ers hebben inmiddels ondersteuning gekregen van twee hondengeleiders, die elk twee honden bij zich hebben. Drie drugshonden en één telefoonhond. Ze wisselen elkaar af tijdens het zoeken. “Het ruiken is enorm intensief”, legt hondengeleider Klaas uit. “De hond kan maximaal twintig minuten scherp zijn.”
In één van de cellen is drugshond Barry demonstratief gaan zitten naast een opbergkast. Hét teken dat hij drugs heeft geroken. Het duurt niet lang voordat één van de LBB’ers 98 gram hasj vindt in een verpakking schoonmaakdoekjes. De sterke reuk van de doekjes kon niet voorkomen dat de geoefende neus van hond Barry de drugsgeur waarnam.
“Gedetineerden bedenken van alles in de hoop de geur van drugs of een telefoon te maskeren”, weet hondengeleider Klaas. “Ze verstoppen het bijvoorbeeld in shoarmakruiden, zalfjes of tandpasta. Maar er zijn niet veel geuren waar onze honden niet ‘doorheen’ ruiken.”
De overige vondsten
Er wordt niet alleen softdrugs gevonden. Achter een verwarming in de afdelingskeuken blijkt een geïmproviseerd tatoeëerapparaat verstopt te zijn. In een cel wordt een Rolex gevonden. “Die is sowieso verboden”, zegt één van de teamleider van PI Leeuwarden die bij de actie is betrokken. “Of het is namaak en dat is niet toegestaan of het is een echte en dan is het horloge zo duur dat het niet in bezit mag zijn van een gedetineerde.” In een andere cel word een notitieblokje aangetroffen met informatie die duidt op drugshandel. Deze gaat naar het Bureau Inlichtingen en Veiligheid op locatie voor nader onderzoek.
08.33 uur:
Het zoeken door de LBB’ers gebeurt erg grondig. Ook nadat de drugshonden en telefoonhond een cel gecontroleerd hebben, wordt de ruimte minutieus doorzocht. De honden kunnen immers iets missen, zeker op grotere hoogte. Zo checken de LBB’ers bijvoorbeeld elk schroefje in een plint bovenaan de opbergkasten. Is deze wellicht open gedraaid om er iets te verstoppen? Is een kitnaad aangetast? Reden voor extra aandacht. Zijn de ramen, tralies en ventilatieroosters onaangetast? Kruidenpotjes, blikken met voeding en andere verpakkingen met eten worden cel voor cel apart gezet en gaan naar de Bad-afdeling voor een check met de röntgenapparatuur.
Zelf heeft de LBB ook standaard een mobiele X-ray bij zich. Net als een kar vol met handige spullen, waaronder de meest uiteenlopende gereedschappen. Er is geen plek in de cel of op de gedetineerdenafdeling die ze niet kunnen losmaken of openschroeven.
09.14 uur:
Niet alleen de cellen zijn ondersteboven gekeerd, ook de doucheruimte, recreatieruimte en keuken op de afdeling worden nauwkeurig geïnspecteerd. Met spiegeltjes aan lange stelen worden de lastig te bereiken plekken zoals de bovenkant van een tl-armatuur gecontroleerd. Met een via een joystick bestuurbare endoscoop wordt een ‘kijkoperatie’ uitgevoerd in de ventilatiekanalen van de keuken. Ook ander lastig te bereiken locaties zoals kabelgootjes worden op deze manier met en camera geïnspecteerd. Geen (verstop)plek blijft onopgemerkt voor de LBB’ers die gepokt en gemazeld zijn in het grondig zoeken.
09.36 uur:
Eén van de LBB’ers is bezig met de vriezer in de gemeenschappelijke keuken. Tussen de keurig gerangschikte hamburgers, kipfilets, paprika’s en groenten liggen, helemaal achterin de vriezer, enkele pakketjes waarvan meteen duidelijk is dat dit niet bedoeld is voor de soep of pasta. Het is hasj. Als de digitale weegschaal – die uiteraard behoort tot de standaarduitrusting van de LBB – erbij wordt gepakt, blijkt dat het gaat om 158,6 gram. Opnieuw een flinke vondst. Uit onderzoek van de PI blijkt later dat deze drugs toebehoort aan de gedetineerde die eveneens hasj op zijn cel verstopte.
12.05 uur:
Alle LBB’ers verzamelen zich in de recreatieruimte op de gedetineerdenvleugel voor een evaluatie. “De actie is rustig, ordelijk en gedisciplineerd verlopen”, concludeert sectiecommandant Reinier.
12.30 uur:
De betrokken teamleider beveiliging kijkt terug op een geslaagde actie. “Als we niets vinden ben ik ook tevreden. Ditmaal is er best veel gevonden. Dat onderstreept dat het heel goed is om dit te doen. We moeten de BV Nederland veilig houden. Dat geldt ook binnen de gevangenismuren.”
Geen dag is hetzelfde bij de LBB
Een spitactie in een penitentiaire inrichting is slechts één van de vele taken van de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheid. LBB’er Dick, die aanwezig is bij de zoeking in PI Leeuwarden, somt op: “We worden ook ingezet voor toegangsbewaking bij justitiegebouwen met een verhoogd risico, doen ziekenhuistransporten van gedetineerden, zorgen voor ordeherstel bij een opstand in een PI, helpen bij een evacuatie in een PI wanneer er bijvoorbeeld een brand is, zetten drones in om toezicht te houden bij bouwwerkzaamheden in inrichtingen en begeleiden tbs-verloven.”
Dick vervolgt: “Sinds een tijdje is er ook de LBB-i. De i staat voor interventie. Dit is een groep LBB’ers die zeven dagen in de week, 24 uur per dag stand-by staat en met regelmaat door een PI wordt ingeschakeld als het eigen IBT het niet aan kan of niet op tijd aanwezig kan zijn.”
De diversiteit aan taken, die uitgevoerd worden op uiteenlopende locaties, maakt het werk als LBB’er zo interessant en afwisselend, vindt Dick. “Afgelopen woensdag hoorde ik dat we een zoekactie zouden hebben, donderdag hoorde ik waar. Omdat Leeuwarden voor mij 2,5 uur rijden is, heb ik hier overnacht. Zo ben ik welke week wel betrokken bij een inzet. De ene keer is dat vroeg in de ochtend, zoals vandaag, maar het kan ook ’s avonds zijn. Ik heb inmiddels alle penitentiaire inrichtingen en tbs-klinieken wel een keertje vanbinnen gezien. Aan het begin van een dag weet je als LBB’er vaak niet hoe die gaat verlopen.”
Het verloop van een dag mag dan ongewis zijn, de wijze van handelen is nooit een verrassing. Het staat bij wijze van spreken met hoofdletters genoteerd in het handboek voor de LBB’ers: procedures. LBB’er Dick legt uit: “Procedures volgen is heel belangrijk. Hier oefenen we ook veel op. Iedereen moet weten wat –ie moet doen. Dit geeft ook rust en zekerheid. Als het spannend wordt, weet iedereen wat zijn taak is. De ene keer verloopt een inzet heel rustig, de andere keer werkt een gedetineerde totaal niet mee en wordt hij agressief. Dan moeten we professioneel optreden, gaan we hem overmeesteren en gaat –ie naar de ISO.”
