Zorgconferentie steeds populairder in tbs-veld

Al 15 jaar is Han (niet zijn echte naam) tbs-gesteld. Vandaag schuift hij aan bij een groot gezelschap van onder andere zijn advocaat, zijn broer, zijn behandelaren in de kliniek, de coördinatoren plaatsing tbs en van het Forensisch Plaatsingsloket (FPL) bij de Divisie Individuele Zaken (DIZ) van DJI, een psychiater, een externe zorgaanbieder… Al met al zitten zo’n 15 mensen om de tafel die het in een sessie van twee uur met Han en elkaar gaan hebben over de volgende stap die gezet kan worden in zijn behandeling.

De beste oplossing

De zogeheten zorgconferentie is in de afgelopen jaren uitgegroeid van een pilot tot een belangrijk onderdeel in de behandeling van langdurig tbs-gestelden. Na afloop van de zorgconferentie vertelt Peter Oosterom, coördinator plaatsing bij DIZ en voorzitter van de zorgconferentie, hoe hij en zijn collega Bert Bezemer op het idee voor de zorgconferentie zijn gekomen en over de meerwaarde ervan, vooral voor de tbs-gestelde.  ‘Wij werken op het hoofdkantoor van DJI bij de Divisie Individuele Zaken. Vanuit Den Haag bekijken we op welke plek en in welke inrichting een justitiabele het best geplaatst kan worden. Ons viel op dat er vaak niet op inhoud werd besloten, maar op logistieke of praktische argumenten. Dat is misschien begrijpelijk als je op afstand werkt, maar wij vonden dat je zo eigenlijk niet met mensen hoort om te gaan. Dus bedachten we een vorm waarbij we veel meer op inhoudelijke gronden bekijken wat de beste plek en oplossing voor een tbs-gestelde is.’

Concreet doel

Zijn collega Bert Bezemer vult aan: ‘De eerste casus herinner ik me nog goed. We kregen het verzoek voor een vierde overplaatsing binnen een jaar en zeiden tegen elkaar: gaan we dat doen? Is dit wel in het belang van de tbs-gestelde? Wij hebben toen met een aantal betrokkenen bij elkaar gezeten: wij tweeën, de betrokken kliniek, een gespecialiseerde kliniek, de reclassering, de behandelaren van de tbs-gestelde. Dat was heel constructief en leidde tot duidelijke afspraken en een concreet doel. Wel zeiden we direct tegen elkaar: wat zou het goed zijn als we niet alleen over de tbs-gestelde, maar ook mét de tbs-gestelde praten. Dus al snel kwamen de advocaat en de patiënt, zoals we de tbs-gestelde vaak noemen, erbij. Dat betekende dat we vanaf toen naar de kliniek toe moesten voor een zorgconferentie.’

Zichtbaar opgelucht

Zoals vandaag in de Pompekliniek in Nijmegen, voor de zorgconferentie omtrent Han. Han twijfelt of de Pompekliniek wel de beste plek voor hem is en wil daar vandaag met zijn advocaat aan zijn zijde met de aanwezigen over spreken. Daar krijgt hij in het eerste uur de tijd voor, het tweede uur wordt zoals gebruikelijk doorgepraat zonder de aanwezigheid van de tbs-gestelde. Han krijgt ruim de gelegenheid om zijn verhaal te doen en vragen te beantwoorden.  Na een uur is hij zichtbaar opgelucht dat hij zijn vragen, frustraties en twijfels heeft kunnen uiten. Zijn advocaat zal na afloop van het tweede deel samen met de behandelcoördinator met Han in gesprek gaan over de uitkomst van de zorgconferentie.

Heel laagdrempelig

Oosterom en Bezemer hebben sinds de eerste conferentie in 2014 zo’n 150 zorgconferenties gehouden, met vrijwel wekelijks een aantal bezoeken aan tbs-instellingen in het hele land. Oosterom: ‘Dat is veel en intensief, maar zeer de moeite waard. Wat volgens mij de kracht van de zorgconferentie is, is dat het heel laagdrempelig is. Het is geen zitting, de sfeer is informeel.’

Iedereen een podium

Bezemer voegt daar aan toe: ‘Elke deelnemer heeft een podium, de voorzitter geeft iedere aanwezige het woord. Eén vraag staat centraal tijdens een zorgconferentie: Wat willen we bereiken en hoe komen we daar? Als we dat met elkaar hebben vastgesteld, werken we in een zorgconferentie toe naar een concreet doel. Dat kan een overplaatsing zijn of een uitstroom naar een andere voorziening, soms is de uitkomst ook minder concreet. En heel soms is de uitkomst ook plaatsing in de Langdurig Forensisch Psychiatrische Zorg (LFPZ, voorheen longstay). Maar vrijwel altijd levert het iets op.’

Uitkomst afwachten

‘Er is bovendien een positief effect dat we niet hadden voorzien’, stelt Oosterom. ‘Van iedere zorgconferentie worden notulen gemaakt. Die worden een officieel stuk en dat stuk wordt aan het tbs-dossier toegevoegd. We zien dat de rechtbank op die manier er kennis van neemt en het bestaan van de zorgconferenties heeft opgepikt, want de laatste tijd horen we steeds vaker dat de rechter zegt: laten we de uitkomst van de zorgconferentie afwachten voor we een besluit over persoon X of Y nemen.’

Verrassende nieuwe inzichten

Ook onder tbs-advocaten is de zorgconferentie een gewaardeerd middel. Tbs-advocaat Job Knoester schreef samen met Bert Bezemer en Peter Oosterom een artikel in het Strafblad over het fenomeen zorgconferenties. En ook de advocaat van Han, de Haarlemse Abdel Ytsma die tientallen tbs-gestelden bijstaat, is zeer te spreken over de zorgconferentie, waarvan  hij er inmiddels zo’n 20 heeft bijgewoond. ‘Het levert vaker wel dan niet iets op. Wat ik goed vind, is dat er mensen van buiten de kliniek meekijken. Dat levert soms verrassende nieuwe inzichten op. Meer dan eens kwamen we uit een patstelling, een situatie die muurvast zat, en was er na een zorgconferentie toch weer een opening van waaruit we verder konden. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de tbs-gestelde die na een zorgconferentie in een kliniek in de buurt van zijn familie geplaatst werd voor observatie en daar hernieuwde motivatie vond om door te gaan. Of aan de tbs-gestelde die opnieuw naar het Pieter Baan Centrum gestuurd werd voor onderzoek.’

De kracht van het argument

Of de maatschappij er veiliger door wordt, durft Ytsma niet te zeggen. ‘Maar wel dat er geen mogelijkheid onbenut is gelaten. Wat in de zorgconferentie telt is de kracht van het argument. Het is nooit: ‘zo doen we het altijd’. Nee, hier mag je, mits beargumenteerd out of the box denken. Dat is voor klinieken ook prettig. Ze krijgen de kans om met rugdekking uit hun eigen denkcirkel te komen. Ik zie dat mijn cliënten graag meewerken, ook al vinden ze het best spannend. Ze horen er gewoon goede verhalen over.’

Zo slecht nog niet

Dat was ook voor Han de reden om vandaag mee te doen aan een zorgconferentie. Zijn broer kwam er zelfs voor uit het zuiden van het land. Voor het oog van de aanwezigen geven ze elkaar een stevige knuffel als Han weer naar zijn afdeling vertrekt. In het daaropvolgende uur wordt besloten dat Han niet wordt overgeplaatst. Zelf gaf hij ook te kennen dat hij niet per se naar een ander inrichting wil en met een aantal aanpassingen in zijn programma, lijkt hij ervan overtuigd dat hij in de Pompekliniek zo slecht nog niet zit.

Zorgconferenties ook voor kortere tbs-duur

Voor Oosterom en Bezemer zijn dit soort resultaten de drijfveer om verder te gaan met de zorgconferenties. ‘En om ze uit te breiden. Inmiddels zijn de zorgconferenties niet alleen meer voor tbs-gestelden met een tbs-duur van 15 jaar of langer, maar beginnen we al bij acht jaar tbs-duur. Dat maakt de klus flink groter. We zullen moeten uitbreiden, want dit kunnen we niet met zijn tweeën blijven doen’, aldus Oosterom.

Veiligheid voorop

‘Waarbij het natuurlijk de kunst blijft’, vervolgt Oosterom, ‘om zorgvuldig te blijven nadenken over tbs. Het is een ingewikkelde groep, zeg maar gerust de moeilijkste groep die we binnen DJI in huis hebben, en toch wil je kijken hoe je die mensen naar buiten toe kunt bewegen of op een andere manier perspectief wilt geven. Dat moet je heel goed doen. Veiligheid blijft voorop staan. Gezien de maatschappelijke impact, vereist het wel enige moed om voor deze groep je nek uit te steken.’

Je nek uitsteken

Bezemer besluit: ‘Dat is precies wat wij gedaan hebben met de zorgconferentie. We hebben het zelf bedacht, zijn klein begonnen en nu is het niet meer weg te denken. Ik denk dat de praktijk gebaat is bij dit soort initiatieven. Mijn advies aan collega’s uit de keten die tegen vergelijkbare situaties aanlopen: wees niet te bang om nieuwe dingen te proberen. Zolang je het maar goed afstemt met de betrokkenen.’