Tekst Karin Kosmeijer
Foto Edwin Walvisch
‘Je bent al zo lang bezig hier. Je bent nu een van ons’, zei een gedetineerde tegen schrijfster Christine Otten. Een van ons is ook de titel van haar nieuwe roman, gebaseerd op haar ervaringen als schrijfcoach in de PI Heerhugowaard.
De roman vertelt het verhaal van Katrien Achenbach die schrijfworkshops geeft in de gevangenis en het verhaal van levenslanggestrafte Luc. Zij nodigt hem uit voor de workshop, maar hij komt nooit terwijl hij in het geheim zijn levensverhaal schrijft. Op een gegeven moment komt het tot een confrontatie. Daarbij rijst de vraag wie nu goed en wie nu slecht is.
'Er wordt iets moois gemaakt van dingen die eigenlijk niet zo mooi zijn.'
Had je al lang het idee om dit boek te schrijven?
‘Ik ben nooit in de PI gaan werken met het idee: nu ga ik eens even lekker undercover onderzoek doen. Ik ben ermee begonnen, omdat het me fantastisch leek om met gedetineerden te schrijven. Op een gegeven moment dacht ik: dit is wel heel bijzonder en ik moet er iets mee doen. Tijdens de workshops schrijven we over alle thema’s uit het leven. Alles kan en alles mag. Ik neem ook literatuur mee en lees daaruit voor. Natuurlijk is er ook veel heftigheid. Maar je draait het een beetje om, want er wordt iets moois gemaakt van dingen die eigenlijk niet zo mooi zijn.’
Waarom heb je er een fictieve roman van gemaakt, terwijl het duidelijk is gestoeld op de werkelijkheid?
‘Met non-fictie zit je met allemaal restricties. In een roman heb je veel meer vrijheid en mag je een ander zijn. Het is voor mij de manier om het dichtst bij de ervaringswereld van de gedetineerde te kunnen komen, net als in de Gevangenismonologen (waar Christine ook aan meeschreef, red.).’
De hoofdpersoon is net als jijzelf schrijfcoach, maar je bent niet altijd even vriendelijk voor haar.
‘Schrijven is reflecteren. Dat geldt ook voor mijzelf. Ik ben niet echt zachtzinnig voor de schrijfjuf. De kritische kant van gedetineerden tegenover iemand van buiten wilde ik er ook in hebben. Uiteindelijk - zonder de plot te willen verklappen - is zij de enige die iets doet wat echt niet kan. Dat zou ik in werkelijkheid nooit doen.’
‘Detentie maakt alles en iedereen dof, traag en onzeker’
Waarom noem je geen enkele keer het delict waarvoor de personages vastzitten?
‘Als je het wel doet, bevredig je misschien de nieuwsgierigheid van de lezer, maar dan is de gedetineerde weer vooral zijn delict. Ik wilde juist laten zien: wat gebeurt er als je iets heel anders - zoals schrijven - gaat doen met elkaar in die omgeving? De mensen worden uitgedaagd, terwijl de gevangenis zelf een vrij prikkelarme omgeving is.’
Hebben professionals die werken met gedetineerden iets aan dit boek?
‘Ik denk het wel. Eigenlijk is dit boek een grote oefening in hoe je met elkaar omgaat in deze situatie. Het laat ook een andere kant van gedetineerden zien; dat het mensen zijn, niet alleen gedetineerden. Ik zou de schrijfworkshops graag uitbreiden naar andere PI’s. Er zijn onderzoeken in Amerika die laten zien dat het lezen en schrijven van literatuur recidive omlaag brengt. Mensen vinden een stem, kunnen meer reflecteren, krijgen zelfvertrouwen. Het past bij het herstelgericht werken dat in opkomst is. Natuurlijk begrijp ik het argument van vergelding, maar je kunt niet alleen maar een mens opsluiten en hopen dat hij verandert.’
Luc, een van de hoofdpersonen, zit een levenslange straf uit en trekt zichzelf steeds meer terug. Is dit boek een aanklacht tegen levenslange gevangenisstraf?
‘Wel tegen hoe het in Nederland gaat met levenslang. Dat uitzichtsloze kan niet, vind ik. Ieder mens heeft recht op hoop. De wet is iets bijgesteld, maar nog steeds word je eigenlijk aan je lot overgelaten. Mensen veranderen. Ik denk dat je na tien of vijftien jaar mensen moet monitoren. Het gevangenisleven is helemaal niet zoals in tv-series. Eén zin uit het boek ‘detentie maakt alles en iedereen dof, traag en onzeker’ heb ik letterlijk gestolen van een man die bij mij in de groep zat.’
‘Ik ben een romanschrijver, geen politicus. Ik probeer te laten zien wat er gebeurt. Ik hoop dat mensen gaan nadenken als ze dit lezen. Herstelgericht werken voor dader en slachtoffer vind ik heel positief. Uiteindelijk wordt iedereen daar beter van. Met z’n allen erover nadenken hoe mensen positiever uit detentie kunnen komen zodat het voor de samenleving beter is. Daarom is het goed dat dat bestuurlijk akkoord er is. Dat ook gemeenten en reclassering in een vroeg stadium gaan nadenken wat er nodig is voor een samenleving.’
Christine Otten is behalve romanschrijfster ook auteur van de theatervoorstellingen Gevangenismonologen 1 en 2 die in openbare locaties (leegstaande gevangenissen) en vrijwel alle PI’s zijn opgevoerd.
Haar nieuwste roman Een van ons (ISBN 978 90 445 4103 8, uitgeverij De Geus) verschijnt op 11 februari 2020. Op 19 februari is de officiële presentatie van het boek in Amsterdam, waarbij onder meer Monique Schippers, directeur van de divisie Gevangeniswezen/Vreemdelingenbewaring DJI, zal spreken. Aanmelden kan via publiciteit@degeus.nl.
