Een opening vinden met vaktherapie

Hersenen aanspreken

Martien van Oostrom is muziektherapeut in de Oostvaarderskliniek en kan zo een aantal ‘werkbare aspecten’ van muziek opnoemen. ‘Als je intensief met muziek bezig bent, worden extreem veel gebieden in je hersenen aangesproken. Zo is muziek nauw verbonden met onze herinneringen. Wil je de herinnering van een patiënt oproepen, bijvoorbeeld aan een bepaalde periode in zijn leven, dan kun je daar muziek bij zoeken. Ook roept muziek snel emoties op. Als therapeut wil je dat soms, je bent aan het verkennen hoe iemands emoties werken. Ook helpen de groepssessies mensen om over drempels heen te stappen en samenwerking aan te gaan.’

Antisociaal

Voor de patiënten die Martien en zijn collega’s zien, is dat veelal precies waaraan ze moeten werken. Dramatherapeute Suzanne van Hulzen: ‘Als er al een gemene deler is tussen de mensen die hier verblijven, zowel op de tbs-afdelingen als in de forensische verslavingskliniek, dan is het dat het gros van hen antisociaal gedrag vertoont. Vrijwel zonder uitzondering hebben ze een problematische jeugd gehad. En ze kampen heel vaak met een verslaving – van drugs tot alcohol en van seks tot games. Niet zelden zijn deze mensen heel lastig in behandeling te nemen. Vaktherapie is op zo’n moment een heel laagdrempelige manier om een begin te maken. Om een opening te creëren.’

Als praten niet lukt

Niek Veenendaal, psychomotorisch therapeut en mindfulnesstrainer, doet dit door fysiek aan de slag te gaan. Hij vult aan: ‘Je kunt met deze patiënten wel praten over agressie, maar het wordt tastbaarder als je bijvoorbeeld met ze gaat boksen. Je hoopt dat ze dan gaan voelen, dat er een haakje is waarop je verder kunt bouwen. Wij kunnen uitkomst bieden als het met praten niet lukt.’

Inhaalslag

Er wordt in de buitenwereld weleens schamper gedaan over vaktherapie. Tbs-patiënten zouden het maar goed hebben met al die leuke activiteiten. ‘Onterecht’, aldus de vaktherapeuten van de Oostvaarderskliniek. ‘Er is heel veel theorie beschikbaar over ons vakgebied. Waar wij tegenaan lopen is dat ons vakgebied relatief jong is, het bestaat pas zo’n zestig jaar. Daardoor is er nog niet zoveel wetenschappelijke onderbouwing, terwijl vaktherapeut wel een volwaardige hbo-opleiding is. Gelukkig is er momenteel een flinke inhaalslag bezig om wat wij doen wetenschappelijk onderbouwd te krijgen. Dat gaat het vak veel meer aanzien geven’, vertelt Niek.

Iets anders proberen

Suzanne: ‘Het besef dat wat wij doen een volwaardig onderdeel van de behandeling is, is er in de kliniek zeker. Wij schuiven aan bij het behandeloverleg, waaraan alle behandelaars en therapeuten meedoen, onder wie psychologen en psychiaters.  En dat is van cruciaal belang. In onze kliniek komen de ingewikkeldste personen voorbij. Het komt wel voor dat je echt niet weet wat je met iemand aan moet. Wat je ook probeert, het beklijft niet. Het is goed dat er dan zoveel werkvormen en strategieën zijn. Je kunt dan met elkaar afspreken: laten we het heel anders proberen. Misschien ontstaat er dan een opening. Dat er zoiets laagdrempeligs bestaat als muziek, bewegen, kunst of theater is dan een uitkomst. Bij ons is de druk voor patiënten niet zo groot.’

Grote stap voorwaarts

Martien twijfelt ook geen seconde over de toegevoegde waarde van zijn werk: ‘Het zijn soms lange trajecten en kleine overwinningen, maar juist bij mensen die al die tijd geen enkele vooruitgang boekten, is een kleine overwinning een grote stap voorwaarts. Drie jaar geleden was er een man in de kliniek die drums wilde leren spelen. Die man kampte met zware autistische en psychotische klachten en was eigenlijk te bang om van de afdeling te komen. De eerste tijd kwam hij onder begeleiding en deden we niet veel meer dan eindeloos hetzelfde ritme spelen. Hem bracht die kadans rust. Na een jaar durfde hij zonder begeleiding te komen. Nu, na drie jaar, kan hij zich in een grotere groep handhaven. Dat lijkt misschien niet veel, maar het betekent dat het gevaar op herhaling van zijn delict afneemt. Deze man kon nooit onder woorden brengen wat hem ergert. Als de emmer overliep, mondde dat uit in totaal ontspoord gedrag. Doordat hij is opgenomen in een groep waar we elkaar aanspreken op dingen die niet goed gaan, leert hij hier mee om te gaan. Dit traject vraagt dus om heel veel geduld, maar als je ziet waar het uiteindelijk toe heeft geleid, ben ik heel trots en tevreden.’

Muziek door een luikje

Als dat nodig is, trekken de vaktherapeuten al hun creativiteit uit de kast. ‘Ik heb wel eens door het luikje van de separeercel muziek staan maken met iemand. Als dat nou de enige manier is om nog in contact te zijn met iemand, waarom zou ik dat dan niet doen?’ vertelt Martien.

Suzanne past haar strategie ook aan op haar patiënten. ‘Dramos betekent handelen, doen. Nergens staat dat dat per se op een podium moet. Als dat voor mijn patiënten te spannend is, dan kiezen we voor de laagdrempelige manier, door met elkaar om tafel een verhaal te verzinnen. Er bestaan gelukkig veel manieren.’

Een kunde- en een kunstkant

Niek besluit: ‘Een belangrijke leermeester van mij zei altijd: ons vak heeft een kundekant en een kunstkant. En zo is het precies. Het gaat om de kunst iemand de ruimte te bieden om met zichzelf aan de slag te gaan. Soms betekent dat dat je druk moet uitoefenen, soms moet je iemand in rust laten begaan. Of met hem oplopen. Het belangrijkste is dat wij aanhaken op wat er reeds aanwezig is. Waar bij deze mensen voortdurend gepraat wordt over wat er fout is, proberen wij iemand te raken met wat hem aanspreekt.’