Tekst Nicolline van der Spek
Foto Erald van der Aa
Door hun houding en gedrag zijn sommige jongeren ongeschikt voor de reguliere afdelingen binnen de jeugdstrafketen. Voor hen is de ITA in het leven geroepen: de Individueel Traject Afdeling (ITA). Vaak een laatste vangnet binnen de jeugdstrafketen.
Roy Berkout mocht vanmorgen meteen aan de bak. Hij is afdelingshoofd van de ITA, een specialistische afdeling binnen locatie Den Hey-Acker, onderdeel van de Rijks Justitiële Jeugdinrichting (RJJI) in Breda. In die rol bewaakt hij het functioneren en welzijn van medewerkers, voert hij gesprekken na incidenten en coördineert hij sancties en herstelgesprekken met de jongeren. ‘Gisteravond was er iets voorgevallen op de afdeling. Dat is gerapporteerd en overgedragen. Ik heb vanmorgen met de jongen in kwestie een gesprek gevoerd om ook zijn kant van het verhaal te horen. Straks kijken we als team naar een passende maatregel. De ene keer is dat een pedagogische maatregel, de luchtplaats aanvegen bijvoorbeeld, de andere keer kiezen we voor tijdelijke uitsluiting van het dagprogramma. In ieder geval worden incidenten onmiddellijk opgepakt en bestraft.’
Extra streng
Een ITA is extra streng op de regels, tegelijk heeft de afdeling een pedagogische missie. Het doel is jongeren die elders ontwrichtend gedrag vertonen een kans te bieden op stabilisatie, behandeling en geleidelijke terugkeer naar de maatschappij. Dat is soms best lastig, bekent behandelcoördinator Lisa Franck. ‘Je wilt de jongeren horen - dat hebben ze ook nodig - maar als je afwijkt van de regels, dan krijg je ruis en daar weten ze feilloos mee om te gaan. Dan gaan ze manipuleren.’
‘Ze hebben niet voor niets een ITA-indicatie’, valt Berkhout zijn collega Lisa bij. ‘Wij zijn vaak het laatste vangnet binnen de jeugdstrafketen, dus dat betekent dat je met hele duidelijke regels moet werken.’
Behandelafdeling
De ITA is een gespecialiseerde afdeling voor jongeren met een PIJ-maatregel (Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen) of een jeugddetentie, die op reguliere afdelingen niet meer functioneren. De afdeling onderscheidt zich van maatschappelijke begeleidingstrajecten. Het is een behandelafdeling, niet gericht op praktische zaken zoals huisvesting of werk, maar op psychologische en gedragsmatige verandering.
De ITA in Breda biedt plaats aan zes jongeren (sinds kort ook meisjes), met daarnaast twee crisisplekken voor acute plaatsingen vanuit heel het land. Roy: ‘Als landelijke bestemming kunnen we elk moment gebeld worden door het hoofdkantoor of een andere JJI met het verzoek iemand te plaatsen. Bijvoorbeeld na een heftig geweldsincident, dan moet die jongere meteen weg. Dan worden wij gebeld en maken we een bedje klaar.‘
Een nulrisico bestaat niet; het uitgangspunt is minder risico bij terugkeer naar de maatschappij
Flinke puzzel
Jongeren plaatsen op een ITA is vaak een hele puzzel. Soms kunnen ze niet meteen ergens terecht. Een ander probleem is dat er binnen de verschillende ITA's in Nederland nogal wat contra's zitten: jongeren die niet met elkaar op de groep kunnen, omdat ze nog een appeltje met elkaar hebben te schillen. Roy: ‘Jongens met een ITA-indicatie draaien vaak al een poos mee in het detentiesysteem. Ze kennen elkaar, waardoor we met de andere ITA's constant aan het puzzelen zijn: wie zetten we waar? Kennen ze elkaar van de straat? Gaan ze elkaar niet te lijf? Er hoeft maar íets te gebeuren, en je hebt weer een nieuw puzzelstukje dat je ergens moet zien te plaatsen.’
Grote jongens
Om het risico op escalatie te voorkomen draait de ITA in Breda drie om drie. Er zitten dus drie jongeren op de groep en drie op de kamer. Op de groep staan drie groepsleiders. En dat is geen overbodige luxe. Lisa: ‘Het is jeugd maar hier zijn de jongens vaak toch ouder. Dat is meteen het probleem van onze afdeling: we hebben te maken met grote jongens. Het maakt nogal wat uit of een veertienjarige jongen naar je staat te schreeuwen of een jongen van 25. Behalve verbale agressie vinden er soms fysieke incidenten plaats. Ga er maar aan staan als personeel. Daar probeer ik aandacht voor te hebben. Aan de andere kant ben ik verantwoordelijk voor de jongeren. Ik probeer de juiste balans te vinden tussen het beheersen van de risico's en het uitvoeren van pedagogische taken.’
Risico’s verkleinen
Voor elke jongere maakt Lisa een perspectiefplan. Hierin wordt vastgelegd hoe de jongere zich heeft ontwikkeld, welke doelen hij moet behalen, en hoe het verlof- en resocialisatietraject eruitziet. Het plan bevat ook risico- en beschermende factoren, die helpen inschatten hoe groot de kans is op recidive of escalatie. Het doel is om risico’s geleidelijk te verkleinen. Een nulrisico bestaat niet; het uitgangspunt is minder risico bij terugkeer naar de maatschappij. Om dit goed te kunnen inschatten, ziet en spreekt Lisa de jongeren dagelijks. De gesprekken voert ze zoveel mogelijk sámen met de mentor. Lisa: ’Anders worden we tegen elkaar uitgespeeld. Dan krijg je: “van Lisa mocht het wél”. Eenduidigheid binnen het team is cruciaal.’
Stevig in je schoenen
De wens voor de toekomst is een volledig team met drie senioren en een stabiele bezetting. Een flinke uitdaging in een tijd van personeelskrapte. Nieuwe medewerkers worden zorgvuldig geselecteerd. Ze moeten stevig in hun schoenen staan én pedagogisch vaardig zijn, want het werk is pittig. Maar het werk is ook waardevol, benadrukken Roy en Lisa. Roy: ‘Onze missie is om binnen de muren en onder strikte voorwaarden iets van ontwikkeling, herstel en menselijkheid te realiseren. Dat lukt niet altijd, maar soms wel. En juist die momenten, vormen de kern van wat we willen bereiken: ook deze jongeren willen we in beweging krijgen en verdienen een plekje in de maatschappij.’
