Integriteit centraal

Justitiabelen zijn niet zonder reden aan de zorg van DJI toevertrouwd, maar bevinden zich tegelijkertijd in een afhankelijke positie. Ook wordt er bij DJI met veel gevoelige informatie gewerkt. Het maakt dat DJI altijd extra alert is op mogelijke integriteitsschendingen. Johri Maat is sinds ruim een jaar directeur van het Bureau Integriteit DJI (BI) en laat een van de spreekkamers zien. Er is daglicht, het is er huiselijk en op tafel staan tissues. Hier spreken de medewerkers van Bureau Integriteit verdachten, getuigen en soms andere betrokkenen. ‘Er worden hier soms best emotionele gesprekken gevoerd, die tissues zijn regelmatig nodig’, vertelt Johri. Behalve in de eigen vleugel van BI in JC Zeist, kunnen afspraken ook elders in het land plaatsvinden.

Dingen die niet mogen

BI wordt ingeschakeld bij een vermoeden van een integriteitsschending. Bijvoorbeeld diefstal, fraude, contrabande, misbruik geweldsbevoegdheid, ongepaste vriendschappelijke of seksuele relaties met een gedetineerde, het lekken van informatie... ‘Allemaal dingen waarvan we weten dat ze niet mogen, maar die nu eenmaal gebeuren waar mensen werken. DJI is daarop geen uitzondering. Al heb ik in het afgelopen jaar geleerd dat het overgrote deel van de mensen zich met hart en ziel inzet voor een veilige detentie’, zegt Johri.

Maar ja, soms ontstaat toch het vermoeden van een integriteitsschending. ‘En dan komen zaken bij ons terecht. Vaak is het een hoofd veiligheid of de vestigingsdirecteur die zich bij ons meldt, maar een medewerker of een Commissie van Toezicht kan ook een melding doen. Niet alle zaken leiden tot een officieel onderzoek. Coaching, mediation of een goed gesprek kunnen ook een oplossing zijn. Maar soms moet de onderste steen boven, dan starten we een onderzoek.’ Dat kan trouwens alleen na een officiële opdracht door een directeur of hoger. Soms volgt een onderzoek na advies van de Integriteitscommissie J&V.

Johri benadrukt dat BI in de uitvoering van de taken een onafhankelijke positie heeft. ‘We zijn natuurlijk wel onderdeel van DJI, maar we zitten hier in JC Zeist bewust op afstand van het hoofdkantoor. Het is belangrijk dat mensen in alle rust en ongestoord kunnen praten. Ons motto is niet voor niets: “Laat alle partijen horen.”’

Rechtvaardig en respectvol

Procedurele rechtvaardigheid is voor Johri belangrijk: ‘Dat de personen die wij horen hun verhaal goed kunnen doen, dat hun verhaal goed wordt opgeschreven en dat zij zich respectvol behandeld voelen. Daar maken wij ons hard voor.’

Bij BI werken onderzoekers met heel verschillende achtergronden: zoals een sociaal rechercheur, een zedenrechercheur, iemand met een financiële achtergrond, collega’s die zelf lang in de uitvoering hebben gewerkt. ‘De onderzoekers werken altijd in koppels en verspreid over het hele land. Wij kijken per geval welke onderzoeker het beste bij een zaak past.’

De onderzoekers hebben standaard gesprekken met de betrokkene (‘beschuldigde’) en getuigen, maar doen bijvoorbeeld ook onderzoek in digitale bronnen. Getuigen kunnen bijvoorbeeld een leidinggevende, naaste collega’s of gedetineerden zijn. Mensen vinden het doorgaans spannend om mee te werken, maar we merken dat we ze hier goed op hun gemak kunnen stellen en ook dat ze vaak opgelucht zijn als ze eenmaal in een veilige omgeving hun verhaal hebben kunnen doen. Als de onderzoekers een compleet beeld hebben van wat er is gebeurd, verschijnt de onderzoeksrapportage. ‘We beschrijven de vastgestelde feiten en omstandigheden, we maken van de situatie een foto in letters. Ook adviseren we niet over wat er met iemand moet gebeuren. Dat is aan de vestigingsdirecteur, de arbeidsjurist en de HR-adviseur.’

Bijzondere omstandigheden

Het afgelopen jaar heeft Johri veel locaties van DJI bezocht en medewerkers gesproken. ‘We werken bij DJI onder bijzondere omstandigheden. De organisatie moet rekening houden met integriteitskwetsbaarheden. Preventief zijn met voorzorgsmaatregelen en bewustwording, reactief met een zorgvuldige opvolging en afdoening. Die bewustwording zie ik ook als een belangrijke taak van mij als directeur van BI. Voor mij hoort daar ook bij dat we verantwoording afleggen. DJI maakt integriteitsschendingen tegenwoordig actief geanonimiseerd openbaar. Dat is goed, transparantie draagt bij aan een lerende organisatie. De voorbeelden kunnen intern gebruikt worden in het werkoverleg. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een medewerker gevoelens krijgt voor een gedetineerde. Dat keuren we natuurlijk af, maar we zijn ook niet naïef: die dingen gebeuren. De vraag is dan vooral: hoe wordt daarmee omgegaan door de medewerker, de collega’s en de leidinggevenden? Ik zeg altijd: Er zit nogal een verschil tussen een misverstand, een onregelmatigheid, een fout of bewust fout gedrag. Dáárover praten met elkaar, en gedrag durven benoemen, voorkomt al veel problemen.’