‘Zorg dat je niet de fout maakt die ik heb gemaakt’

Imam Mehmet kijkt tevreden rond. Precies wat hij verwachtte, en al vaker meemaakte: de aanwezige jongens zijn zwaar onder de indruk van de verhalen van de twee gedetineerden die hij uitnodigde om te komen vertellen. ‘Ik werk al 25 jaar als imam in de gevangenis en de moslimbroeders die bij me komen hebben indrukwekkende levensverhalen. Op zeker moment kwam ik op het idee om jongens die mogelijk in vergelijkbare situaties opgroeien uit te nodigen in de gevangenis.’

Kennis achter gesloten deuren

Zo ontstond het project Kennis Achter Gesloten Deuren, dat zich in het bijzonder richt op onderwijsinstanties. Daarmee had Mehmet meerdere doelen voor ogen. ‘Op deze leeftijd is het voor die jongens niet stoer om naar hun ouders of docenten te luisteren, de gedetineerden die hun verhaal houden zijn streetwise en goudeerlijk over waarom ze hier zitten en hoe dat is. Ze delen hun levenservaring en de valkuilen van criminaliteit en je merkt: naar hen luisteren ze wél. Zo wil ik een brug bouwen tussen binnen- en buitenwereld, en de werkelijkheid van het leven in de PI laten zien. Door de ervaringen van de gedetineerden te delen met scholieren, hoop ik dat zij voorzichtiger en bewuster zullen zijn, en niet in de criminele wereld belanden. Een mooi neveneffect in deze tijd van personeelstekorten is dat we jongeren laten zien hoe het is om in een gevangenis te werken. Dat kan hen helpen een keuze te maken voor hun eigen loopbaan.’

Heftig voorval

Voordat de gedetineerden hun verhaal komen doen, vertellen twee collega’s uit de gevangenis iets over hun werk. Dat maakt bij de jongens al wat nieuwsgierigheid los. Aangemoedigd door hun docenten, zetten een paar zich over hun schroom heen en stellen vragen aan afdelingshoofd Johan en PIW’er Corrie. ‘Voel je je wel eens onveilig in de gevangenis?’ En: ‘Is het werken in de gevangenis moeilijk?’ De jongens mogen alles vragen en Johan en Corrie geven zo goed mogelijk antwoord. Op de vraag ‘Wat is het heftigste dat je ooit hebt meegemaakt?’ blijft Corrie heel even stil, ze haalt diep adem en zegt dan: dat een gedetineerde voor mijn ogen zijn keel doorsneed met een stuk glas.’ Haar stem breekt, het raakt haar zichtbaar nog steeds en dat maakt indruk op de jongens. ‘Je ziet dat het me nog steeds raakt’, zegt Corrie. En collega Johan vult aan: ‘Zo zie je dat wij ook maar gewoon mensen zijn.’

Golf van ongeloof

Dan worden Yassine en Iljas van cel gehaald en komen de bezoekzaal binnen. Twee jonge twintigers. Als ze al nerveus zijn, dan is dat niet te merken. Ze hebben de inleiding op hun presentatie goed voorbereid en stellen elkaar aan de groep voor. Daarna gaan ze in op hun delict. ‘Ik heb geholpen bij een dubbele liquidatie en heb daarvoor twintig jaar cel gekregen’, vertelt Yassine. Een kleine golf van ongeloof gaat hoorbaar door de zaal. Iljas voegt daaraan toe: ‘Bij mij is het iets anders. Ik heb 8 jaar cel gekregen voor doodslag, en daarnaast nog tbs.’
 

Yassine vertelt: ‘Mijn beste vriend vroeg me op een dag of ik hem ergens naartoe wilde rijden. Ik zei ja. Hij heeft twee jonge mannen van in de twintig geliquideerd. Twee maanden later werd ik opgepakt. Nu zit ik hier. Ik bleek ‘ja’ te hebben gezegd tegen twintig jaar achter de muren.’

Spijt

Dan barsten de vragen los - de eerste nog een beetje stoer: ‘Waar laat je je haar knippen?’, maar al snel blijkt dat de jongens onder de indruk zijn en worden de vragen persoonlijker. ‘Wat mis je het meest van buiten?’ Antwoord: ‘mijn familie.’ ‘Hebben jullie spijt?’ Antwoord: ‘Ja, 100 procent.’ ‘Wat is je motivatie om hier te staan’? Antwoord: ‘Als ik maar één van jullie jongens kan behoeden om de fout te maken die ik heb gemaakt, dan is het de moeite waard.’

Iljas vertelt: ‘Bij mij ging het meteen mis in de brugklas. Ik vond alles wat er op mijn pad kwam spannend: eerst begon ik met blowen, daarna werd het XTC, toen coke. Op school ging het fout, en ik begon te liegen tegen mijn ouders. Dat is echt iets wat ik tegen jullie wil zeggen: lieg niet tegen je ouders. Want uiteindelijk zijn alleen zij degenen die je gaan helpen.’

Sociale media

Iljas voegt eraan toe: ‘Je kunt op zoveel plekken in de problemen komen. Wie van jullie zit er op snapchat, vingertjes? Ja, bijna iedereen dus. Nou, social media zijn dus echt gevaarlijk. Je kunt op allerlei manieren benaderd worden en voor je het weet zit je diep in de schulden. Dan wordt het heel verleidelijk om het verkeerde pad op te gaan, zoals bij ons is gebeurd.’

De twee vertellen over hoe lang de tijd duurt binnen de muren. Dat je geen telefoon hebt, soms wel vrienden maakt, maar dat mensen altijd weer weggaan, dat het eten uit de zwarte bakken zo vies is, en dat ze de McDonalds missen. ‘Maar het ergste is wel de iso. Daar kom je terecht als je je misdragen hebt, voor maximaal 14 dagen. In die cel is niks en mag je niks. Als je naar de wc bent geweest voor een grote boodschap moet je de bewakers vragen om voor je door te trekken.’

Rail Away

De jongens in de zaal zijn zichtbaar onder de indruk. ‘Wat doet het met je dromen dat je nu hier zit?’, wil een van de leerlingen weten. Iljas: ‘Dat is een goede vraag. Ik weet dat ik nu als een oude man klink, maar ik kijk op mijn cel vaak Rail Away. Dan zie ik bergen, een paar schapen en verder niets. Daar verlang ik naar.’

Yassine vertelt: ‘Als ik vrijkom wil ik naar mijn opa in Marokko. Hij koopt en verkoopt huizen. Ik wil voor hem werken, een nieuwe start maken.’

Terug naar hun cel

Er leven nog heel veel vragen bij de jongens, maar de tijd voor Yassine en Iljas is op. Ze worden teruggebracht naar cel. Mehmet vraagt de leerlingen om even twee minuten stil te zijn om alles wat ze gehoord hebben te laten bezinken. Daarna vraagt hij om een reactie. Een begeleidende docent neemt aarzelend het woord. ‘Ik ben geraakt door wat ik heb gehoord. Vorige week stond ik op het schoolplein recht tegenover een leerling die blind van woede was over iets, hij had een mes in zijn mouw verstopt. Ik heb een kwartier op hem moeten inpraten en toen gaf hij het mes af. Ik stond met het zweet in mijn handen. En als ik het verhaal van Iljas hoor, die uit blinde woede iemand doodmaakte, realiseer ik me hoe flinterdun het lijntje is. En dat ik blij ben dat het vorige week op school goed afliep.’