De grenzen zijn bereikt

Molleman legt uit hoe het kan dat DJI met een capaciteitstekort worstelt. ‘Het is een tamelijk complex samenspel van factoren, en veel meer dan simpelweg ‘er zijn te veel gedetineerden’ of: ‘er is te weinig personeel’. Belangrijk om te weten is dat er in het gevangeniswezen 11.000 bedden beschikbaar zijn. In de praktijk kun je niet iedere justitiabele op elke plek zetten. De bedden bevinden zich verspreid over 24 inrichtingen en verschillende regimes. Waar je iemand plaatst hangt onder meer af van de mate van zorg en beveiliging die ze nodig hebben. En of ze in afwachting zijn van hun veroordeling of al afgestraft zijn. Binnen de inrichtingen zijn vervolgens ook weer vele regimes: bijvoorbeeld het PPC (voor gedetineerden die psychiatrische zorg nodig hebben), de EBI en de AIT (voor hoog-risicogedetineerden). Daarnaast kunnen vrouwen alleen in een vrouwengevangenis geplaatst worden... En ga zo maar door. Dat gaat prima als je ruim in je jasje zit, maar nu het gaat knellen staan al die verschillende bedden een soepele doorstroom in de weg.’

Personeelstekort

‘Daarnaast kampen we in sommige inrichtingen met een hoog verzuim en een personeelstekort. Op dit moment zijn ongeveer 200 cellen niet beschikbaar vanwege een tekort aan personeel. Een aantal van onze gebouwen, dat uit de jaren ’80 en ’90 stamt, is bovendien verouderd en aan grondige renovatie toe. Concreet betekent dit dat er de komende tijd honderden cellen minder beschikbaar zijn. De grilligheid van het aanbod van gedetineerden is ook nog zo’n uitdaging. Toen ik in 2018 vestigingsdirecteur was van de mooie PI Leeuwarden,waren we blij als er inkomsten (de komst van gedetineerden, red.) waren, nu zitten we propvol. Dat zijn bewegingen waar we in het gevangeniswezen altijd al mee geworsteld hebben. Grote leegstanden kunnen we niet verkopen aan de belastingbetaler, zomaar bijbouwen is om dezelfde reden ook geen optie. Daarom hebben we de voorraad vastgesteld op 11.000 plaatsen. Wanneer het aanbod van gedetineerden groter wordt, nemen we maatregelen..’

Bellen, schuiven, plannen

De consequentie is dat de selectiefunctionarissen van DJI, die op zoek gaan naar een geschikte plek voor iedere nieuwe justitiabele die door de Officier van Justitie of de rechter wordt aangemeld, zich regelmatig tot het uiterste moeten inspannen om een plaatsing voor elkaar te krijgen. ‘Tot voor kort lukt het altijd wel met veel bellen, schuiven en plannen. Maar we zien dat de grens bereikt is en dat we soms ‘nee’ moeten verkopen. En dat willen we niet. Het is immers onze maatschappelijke taak om justitiabelen in te sluiten. Er is een enorme intrinsieke motivatie bij alle collega’s om onze ketenpartners en de samenleving de zekerheid te bieden dat mensen die binnen horen te zitten ook echt binnen zitten.’

De taskforce van Molleman buigt zich over maatregelen om dat voor elkaar te blijven krijgen. ‘Je zou denken dat het ofwel een kwestie is van de instroom beperken ofwel van de uitstroom bevorderen. Maar zo eenvoudig blijkt dat niet te zijn. We zetten nu in op maatregelen die acute verlichting geven én oplossingen die ons op de lange termijn gaan helpen.’

Vleugels heropenen

Zo opende DJI dit voorjaar in allerijl drie gesloten vleugels van bestaande penitentiaire inrichtingen. Hiervoor werden collega’s van inrichtingen uit het hele land, waar de nood minder hoog was, tijdelijk ingevlogen. Een van die nieuwe vleugels bevindt zich in JC Schiphol. ‘Dat heeft ons zo’n 100 extra bedden opgeleverd. Dat helpt natuurlijk wel iets, maar we doen veel meer. Ook tijdelijke maatregelen zoals het niet meer oproepen van zelfmelders helpt, maar schuift het probleem vooruit naar de toekomst. Daarom hebben we hard gewerkt om maatregelen te treffen die structureel het probleem helpen op te lossen.

Zo steken we veel energie in het werven van nieuwe collega’s. Iedereen kent onze campagnes en wervingsdagen en die zijn steeds succesvoller. We hopen dat detacheringen uit andere inrichtingen in de toekomst niet meer nodig zijn.

Capaciteitsverlof

Ten tweede is is de poort naar de BBA, lager beveiligde afdelingen, de laatste tijd al iets verder opengezet. Daar wordt nog niet alle capaciteit benut en dat gaat nu snel beter; en zo verlagen we de druk op de reguliere gevangenisregimes.Ten derde, en daar ben ik bijzonder trots op, hebben we er sinds heel recent een nieuwe verlofsoort bij: het capaciteitsverlof. Gedetineerden met een straf van 1 tot 12 maanden kunnen na twee derde van hun straf onder elektronisch toezicht een straf thuis uitzitten. Zo wordt de straf compleet uitgevoerd, maar hebben we de cellen eerder beschikbaar voor andere gedetineerden.

Intussen denken we hard na hoe we op de langere termijn onze uitvoering in rustiger vaarwater kunnen krijgen en de druk op de capaciteit kunnen verminderen. Ideeën die worden uitgewerkt zijn bijvoorbeeld alternatieve lichte vormen van detentie voor zelfmelders.

Innovatie en moderne techniek

Ook moeten we ons realiseren dat het werven van personeel in de toekomst eerder moeilijker dan makkelijker wordt. Het ligt dan in de rede dat we zoeken naar manieren om personeelsluwer te werken. Dat kan door innovatie en gebruik van moderne techniek, maar ook door efficiente keuzes te maken hoe we met specifieke doelgroepen omgaan. Moeten we bijvoorbeeld voor kort verblijvenden het hele detentie- en re-integratieproces optuigen, of kan dat ook wat minder intensief?’

Molleman benadrukt dat DJI zijn capaciteitsproblemen niet alleen kan en hoeft op te lossen. ‘De samenwerking in de keten is enorm geïntensiveerd de laatste jaren. Dat vind ik eigenlijk wel een mooie bijvangst van de serieuze uitdagingen waar we voor staan. Er is dagelijks verkeerstorenoverleg met bijvoorbeeld het OM, de reclassering, het CJIB en de politie om maximaal efficiënt te opereren. Dat helpt ons enorm. Niet alleen in het vinden van oplossingen, ik heb ook het gevoel dat we de gedeelde verantwoordelijkheid steeds beter invullen. Soms moeten mensen die bij ons een plek zouden moeten krijgen noodgedwongen in een arrestantencomplex van de politie verblijven. Dat is niet de bedoeling, maar het helpt wel als de politie ziet dat wij er alles aan doen om mensen geplaatst te krijgen. Net zo goed dat het helpt als de rechterlijke macht merkt dat je bij DJI niet maar eindeloos gedetineerden naar binnen kunt rijden. Ook dat is emancipatie van de uitvoering.’

Waardering

‘Ik wil daar ook graag mee afsluiten, dat we voor een moeilijke taak staan, maar dat ik ongelofelijk veel waardering heb voor de collega’s en ketenpartners die niet alleen tijdens kantooruren, maar ook in het weekend alles doen om het voor elkaar te krijgen. Voor mij is hun inzet een belangrijke motivatie om langzaam maar zeker van noodverbanden naar structurele oplossingen te gaan.’