Even alleen maar papa zijn

Jason (9) zit samen met zijn vader Wesley (niet hun echte namen) op de grond, geconcentreerd gebogen over een groot vel. Ze tekenen hun eigen, levensgrote silhouet op papier. Eerst Wesley en daarbinnen het silhouet van Jason. In het midden van de twee silhouetten komt een groot rood hart. Daarin schrijven ze alles op waar ze van houden: hun eigen namen, mama, Sannah (‘dat is mijn zusje’), gamen en Feyenoord. De tekening komt naast die van alle andere vaders en kinderen te hangen, in de sportzaal van PI Nieuwegein.

Fleur Blom is projectmedewerker bij Stichting Exodus Nederland, die hulp biedt aan (ex-)gedetineerden en hun naasten. Samen met vrijwilliger Anke Laterveer begeleidt ze het Herfstkamp in PI Nieuwegein. Het kamp viert dit jaar zijn vijfjarig bestaan en is vanaf dag één een groot succes. Er zijn ook Herfstkampen in PI Vught en PI Veenhuizen, en er worden ook Lentekampen gehouden. Fleur vertelt: ‘Het idee is ontstaan bij mijn collega, landelijk projectleider Marieke van Zwam. Zij had in een Amerikaanse gevangenis een soortgelijk initiatief bezocht. Daar zag ze hoe waardevol de contacten tussen vader en kind zijn, en ze besloot iets vergelijkbaars in Nederland op te zetten.’

Welzijn van de kinderen

Marieke van Zwam legt uit: ‘Het wegvallen van een ouder door detentie heeft een enorme impact op het gezin en het opgroeien van een kind. De meeste kinderen zien hun ouder maar zo’n 8 tot 20 uur per jaar op een kindvriendelijke manier. Kinderen met een ouder in detentie missen heel veel, zoals tijd, de kans om herinneringen te maken, ontspannen verbinding, een natuurlijke ouder-kind relatie, zich veilig voelen en steun. Uit onderzoek van onder anderen de kinderombudsman blijkt dat initiatieven zoals het Herfstkamp bijdragen aan het welzijn van de kinderen. Daarnaast weten we dat recidivecijfers dalen als er geïnvesteerd wordt in het versterken of herstellen van de relatie tussen vader en kind.’ 

De opzet van het kamp is eenvoudig: De kinderen gaan op kamp in een vakantiepark in de buurt van PI Nieuwegein. Overdag bezoeken ze hun vader in de gevangenis. Er is een programma voor de hele week: de vaders en kinderen maken bijvoorbeeld samen muziek, er wordt getekend, er is een filmmiddag en FC Utrecht komt op bezoek voor een voetbalclinic. Aan het einde van de dag gaan de kinderen terug naar het vakantiepark. Daar koken ze samen en zijn nog meer echte kampactiviteiten, zoals weerwolven en andere groepsspellen.

Kennismakingsgesprek

Gezinnen met een vader in PI Nieuwegein kunnen zich aanmelden voor het kamp. Er volgt dan eerst een kennismakingsgesprek waarin wordt gekeken of een vader in aanmerking komt om mee te doen. Ook wordt er bekeken of de kinderen mee kunnen doen. Soms valt de herfstweek niet samen met de herfstvakantie, zoals in het geval van Jason, die in het zuiden van Nederland woont. Dan moet school toestemming geven. Alle kinderen zijn tussen de 8 en 16 jaar. Soms komen er meerdere broertjes en zusjes uit één gezin. Zo bestaat de Nieuwegeinse groep dit jaar uit acht vaders met in totaal twaalf kinderen.

Het herfstkamp is bedoeld voor laagdrempelig en intensief contact tussen vader en kind. Fleur vertelt: ‘Er is geen therapeutisch doel. Het gaat er alleen maar om dat de kinderen een fijne tijd met hun vader hebben, zoals andere kinderen dat ook met hun vader hebben. Kinderen hebben niet gekozen voor de situatie waarin ze terecht zijn gekomen. Maar ze hebben er wel heel veel last van dat hun vader er niet is, en van het taboe dat op gevangenisstraf rust.’

Leuk en gezellig

Anke vult aan: ‘Bovendien zijn de gewone contactmomenten in de gevangenis heel kort, meestal niet meer dan een uur per week. In zo’n uur zorgen vaders en kinderen dat het leuk en gezellig blijft. Maar het is ook belangrijk dat boosheid en verdriet een weg vinden. Of dat er gespeeld kan worden. Daar heb je echt meer tijd voor nodig. Daar is tijdens dit kamp ruimte voor.’

Wat ook fijn is, is dat alle kinderen op het kamp in hetzelfde schuitje zitten. Fleur: ‘Ze hoeven hier niets uit te leggen. In hun eigen omgeving wordt vaak verzwegen dat vader in de gevangenis zit. Het is een geheim dat kinderen met zich meedragen. Hier is iedereen hetzelfde. Dat schept een band.’

Dikke vrienden

Dat geldt ook voor Jason en zijn nieuwe vriend Boaz. Ze hadden elkaar al eens gezien bij de bezoekuren in de gevangenis en bij de ouder-kinddagen, waardoor ze elkaar op het kamp vanaf dag één opzoeken. Boaz is vijf jaar ouder dan Jason, maar dat maakt niets uit. Ze zijn dikke vrienden geworden.

Maar overdag trekken de kinderen vooral naar hun vaders toe. Er worden veel knuffels uitgewisseld, en als de kinderen tijdens de muziekclinic hun zelfgemaakte instrument laten horen wordt de ruimte gevuld met heel veel liefdevolle en trotse vaderlijke blikken. Ook wordt er veel gestoeid, zoals Wesley en Jason op de dikke mat. Wesley vertelt: ‘Ik doe voor de tweede keer mee aan het kamp. Ik vind het zo ontzettend fijn om één-op-één-tijd met mijn kind te hebben. Dat we samen kunnen eten en stoeien.’ Wesley zit inmiddels vijf jaar vast en wat het meest pijn doet, is het gemis van Jason en zijn zusje Sannah, die te jong is om mee te doen aan het kamp. ‘Ik bracht ze altijd naar school en naar zwemles. Plotseling kon dat niet meer. Dan weet je ineens hoe belangrijk dat soort alledaagse momenten zijn.’ Hij geeft Jason een aai over zijn bol.

Niet op school verteld

Jason vertelt: ‘Ik vind het fijn om bij papa te zijn. Ik zie hem gewoonlijk alleen bij de bezoekuren en soms bij een ouder-kinddag. Waar ik woon, weten alleen mijn allerbeste vrienden dat hij in de gevangenis zit. Op school heb ik het niet verteld.’

Wesley legt uit: ‘De kinderen zitten op een school met veel van die carrière-ouders. Wij komen van het kamp, en staan daarom al met 10-0 achter. Ik heb de kinderen gezegd dat het beter is om niet te vertellen waar papa op dit moment is.’

Fleur loopt langs om Jason en Wesley te vertellen dat het tijd is om samen in hun herinneringsboekje te schrijven. ‘Dat doen ze elke dag, en zo kan ieder kind een mooie herinnering aan papa mee naar huis nemen aan het einde van de week.’

De opvoedrol pakken

Fleur doet voor de tweede keer mee aan het herfstkamp en blijft het bijzonder vinden hoe verantwoordelijk de vaders met hun kinderen omgaan. ‘Al in het kennismakingsgesprek zien we ze veranderen van stoere gasten naar kwetsbare vaders. We willen ook graag dat ze tijdens de week zelf de opvoedrol pakken. Dat gaat heel goed. Ze houden hun kinderen goed in de gaten en spreken ze aan op hun gedrag als dat nodig is. We horen ook hoe de mannen het met elkaar over opvoedingsvragen hebben. Als we aan het einde van deze week afscheid nemen, zullen de tranen rijkelijk vloeien. Niet alleen bij de vaders en de kinderen, maar ook bij ons. Want als je zo’n kamp begeleidt ben je getuige van de sterke band die ouders en kinderen nu eenmaal hebben.’

Voor Jason is het kamp vooral heel leuk. ‘Ik heb heel veel zin in de filmmiddag. En de voetbalclinic met FC Utrecht van morgen lijkt me ook leuk.’ Dan, bezorgd: ‘Ik hoop alleen wel dat we op tijd klaar zijn om naar het vakantiehuisje te gaan en Feyenoord-Ajax te kijken.’