Werkconferenties tbs: veel woorden, maar ook daden

'De winst van Lunteren is dat het voor iederéén beter wordt'

'Tbs is een uniek systeem. We slagen er keer op keer in deze ingewikkelde patiënten verantwoord uit te plaatsen zodat ze een nieuwe start in de maatschappij kunnen maken. En landen om ons heen zijn jaloers op onze tbs. Toch moet ik me altijd verdedigen en lukt het ons maar niet tbs positief onder de aandacht te brengen. De maatschappij ziet nog altijd de positieve effecten niet, en vindt eigenlijk dat tbs’ers maar lekker moeten blijven zitten. Of ik daar moedeloos van word? Nee, integendeel, ik laat niet zo snel los en ga door zo lang ik het kan!'

Euforie in Lunteren

'Ik was erbij vanaf de eerste Lunterenbijeenkomst in 2013. Ik herinner me de euforie nog goed, we zaten er allemaal met hetzelfde doel voor ogen: tbs is een goed systeem dat we moeten koesteren, maar er moet wel wat gebeuren! Het grootste probleem destijds was de behandelduur die intussen opgelopen was van 6 of 7 jaar naar 11 jaar. Met als gevolg dat, inderdaad zoals Job Knoester zegt, advocaten hun cliënten adviseerden niet mee te werken, want "die tbs, daar kom je nooit meer uit." Die langere behandelduur had volgens mij deels ook te maken met het gebrek aan draagvlak in de samenleving. Daardoor was uitplaatsen van tbs’ers haast niet meer mogelijk. Dus toen we de koppen bij elkaar staken, was dit een belangrijke vraag: hoe kunnen we de behandelduur verkorten?'

Piketpaaltjes

'Die opzet is geslaagd, de behandelduur is inmiddels weer flink korter. Dat hebben we voor elkaar gekregen door samen concrete afspraken te maken. Bijvoorbeeld over "piketpaaltjes". Bij elke patiënt streven we ernaar dat hij binnen 2 jaar zover is dat hij op begeleid verlof kan. Daar worden we ook op getoetst. Op de Lunterenconferentie werd duidelijk dat je verlof op een eerder moment, met kleinere stapjes, ook verantwoord kunt starten. En die piketpaaltjes werken: na 2 jaar begeleid verlof, na 4 jaar onbegeleid en na 6 jaar transmuraal verlof. Niet iedereen haalt dit doel. Maar als het vastloopt gaan we met z’n drieën om de tafel: patiënt, advocaat en behandelaar. We praten ook over oorzaken: ligt het aan de individuele patiënt of speelt bijvoorbeeld de behandelcultuur op de afdeling een rol?'

Communiceren

'Het voordeel van de piketpaaltjes is ook dat we patiënten perspectief en meer duidelijkheid kunnen geven. Dat is een belangrijke uitkomst van Lunteren. De thema’s zijn in de loop der jaren wel veranderd. Nu ligt de focus op naar buiten treden. We zijn al veel opener geworden en vertellen veel meer over wat er in de klinieken gebeurt. Ook bij incidenten. Dat moeten we blijven doen, en meer doen, want je krijgt dat imago niet verbeterd als je deur dichthoudt. Dus moeten we veel meer communiceren over tbs. Niet alleen aan het publiek, maar ook naar de professionals in de justitiële keten en naar gemeentes. Want eerlijk is eerlijk, op dit moment is het makkelijker om een AZC te openen dan om zes tbs’ers in een instelling voor begeleid wonen te plaatsen. Zelf werken we mee aan verschillende tv-programma’s en documentaires over De Rooyse Wissel, een goede ontwikkeling. Het meest waardevolle van Lunteren vind ik dat het voor iederéén beter wordt. Op mijn wensenlijstje voor de toekomst staat doorstroom bovenaan. Dat gaat gepaard met afschalen van het beveiligingsniveau, daar hebben we onder meer de  GGZ voor nodig. En verder hebben we echt veel meer mensen nodig en ik weet nu al dat dat niet gaat lukken op korte termijn. Daarom wordt technologie ook steeds belangrijker. Daarmee kunnen we hetzelfde werk doen met minder mensen.'

'Het is continu leren en verbeteren met elkaar. Ik zie superveel bevlogenheid'

'Tbs zie ik als een goed stelsel voor behandeling van mensen met een psychiatrische aandoening, psychose of stoornis, die in de justitieketen terecht zijn gekomen. Na het vergeldingsdeel, de gevangenisstraf, begint de behandeling met als uitgangspunt de risicofactoren en beschermende factoren. Zo helpen we deze mensen op weg naar een nieuwe plek in de maatschappij. En voor de meesten gaat het goed, maar voor anderen minder. Die hebben langer begeleiding nodig. Of een plek voor altijd, zoals in de LFPZ (langdurige forensisch-psychiatrische zorg).'

Veiligheidsrisico’s

'Mijn historie met Lunteren is nog niet zo lang. Ik ben nu twee jaar divisiedirecteur bij DJI, dus ik heb nog maar anderhalve Lunterenconferentie meegemaakt, een hele en een halve, dat was vanwege corona. Bij de start heette Lunteren officieel "Conferentie recht en tbs". Maar intussen is "Lunteren" een begrip, dus die naam houden we erin. Nederland is koploper in tbs, samen met de Scandinavische landen. Ook qua onderzoek. Natuurlijk zijn er mindere kanten, zo kijkt de maatschappij er ook naar. Dat zijn de stukken in de krant over een tbs’er die ontsnapt tijdens verlof. De beeldvorming is dan: er loopt een heel eng persoon los op straat, we moeten strenger straffen enzovoorts. Maar dat is een eenzijdig verhaal. Iemand gaat langzaam wennen aan terugkeer naar de maatschappij. Dan zijn er altijd veiligheidsrisico’s. Maar als die persoon nooit kan oefenen, krijgt hij nooit de kans. We doen dat in kleine stapjes met begeleid verlof, en later onbegeleid verlof. En elke keer voeren we een risicotaxatie uit om te kijken of iemand het aankan. Je kunt echter nooit helemaal voorkomen dat het niet goed gaat. Sommige tbs’ers kunnen heel goed het gewenste gedrag simuleren.'

Jointje

'Daarom is het goed dat we ons tijdens Lunteren buigen over de vraag waar het schort aan het systeem. Mij valt op dat iedereen zo goed naar elkaar luistert. Ik herinner me een discussie over drugsgebruik. De regels zijn streng, als iemand tijdens verlof een jointje rookt, moet hij terug naar af en wordt het verlof ingetrokken. Ik heb een officier van justitie horen zeggen dat hij het in zo’n geval soms opneemt voor de verdachte. Want terug naar af is frustrerend voor de patiënt, de behandelduur loopt op, terwijl het risico eigenlijk niet is toegenomen. Wat is dan je professionele ruimte om daar andere afwegingen in te maken? En die vragen leiden tot nieuwe ideeën. Misschien moeten we de voorwaarden minder streng maken, of juist specifieker.'

Dilemma’s

'Ook bijzonder is dat iedereen open spreekt over dilemma’s. En dat we gezamenlijk zoeken naar manieren om te verbeteren. Een snel antwoord hoeft niet per se, het gaat om begrip voor elkaars positie en een agenda om verder aan te werken. Op mijn wensenlijstje staan drie dingen. Ten eerste de doorstroom. De vraag naar tbs neemt toe, en we houden het tempo van de stijging nu niet bij, dus er dreigt een capaciteitsprobleem. Mijn wens is dat tbs een stabiele voorziening wordt, waarmee we fluctuaties kunnen opvangen. Daar werk ik met Hyacinthe en anderen al aan. Tweede punt is dat we veel meer mensen moeten aantrekken, vooral jonge mensen. Niet alleen door te laten zien wat we doen, maar ook door te vragen wat zij nodig hebben of belangrijk vinden in hun werk. En mijn derde wens is dat we meer gaan doen met innovatie om het arbeidsmarktprobleem op te lossen. Denk aan wearables zoals de hartslag- en spanningsmeter. Of er een vervolg moet komen op Lunteren? Ja, we zijn nooit uitgepraat! De dilemma’s blijven altijd blijven bestaan door wijzigingen in wet- en regelgeving, in de politiek of in behandelmethodieken. Elk perspectief telt, het is continu leren en verbeteren met elkaar. Ik zie superveel bevlogenheid!'

'Sinds Lunteren kijk ik een stuk positiever naar tbs'

'Bij een nieuwe cliënt besteed ik veel tijd aan uitleg over tbs. En ik vertel ze: tbs is een prachtig systeem. Ik zie in de praktijk dat mensen er beter uitkomen. Maar aan de andere kant zijn er de nadelen, zoals de onzekere en toch vaak lange duur. Op dit moment zijn de wachtlijsten, het personeelstekort en het gebrek aan doorstroming nog grotere problemen. Dus ik ben fan van het systeem, maar sluit zeker niet de ogen voor de negatieve kanten.'
 

Werkconferentie

'Ik zie me nog zitten op die eerste vergadering die voorafging aan de eerste Lunterenconferentie. Daar kwam de vraag op: kunnen wij niet iets doen om het systeem van binnenuit te verbeteren? Collega’s en ik zeiden: we willen meedoen op één voorwaarde: niet alleen praten, maar ook iets doen en toetsen of het gedaan is. Een werkconferentie dus. Er was in die tijd veel mis met tbs. De tbs-duur, geen goed evenwicht tussen behandeling en beveiliging, waardoor behandeling een ondergeschoven kindje was geworden, incidenten die leidden tot aanscherping van de regels. Mijn collega-advocaten en ik waren het zo zat dat we destijds cliënten adviseerden niet mee te werken aan onderzoek. Er moest dus iets veranderen. Onze houding was: prima, maar eerst zien en dan geloven.'

Waardevolle resultaten

'En toen kwam Lunteren en gebeurde er iets! Om een paar concrete resultaten te noemen: de driegesprekken met cliënt, advocaat en behandelaar of directeur. Wij als advocaten stonden vaak lijnrecht tegenover de behandelaars. We wilden graag samen om de tafel om te kijken of we die strijd konden voorkomen met zo’n driegesprek. Maar het gaat hier om pro-deozaken en voor deelname aan het gesprek kregen we geen vergoeding. Dat is veranderd, nu krijgen wij daar wel voor betaald. Het is nu onze wens om de driegesprekken ook in te voeren bij tbs met voorwaarden. Een tweede belangrijk resultaat is meer kennis over tbs, bij alle partijen. Bijvoorbeeld over hoe je psychologische rapportages moet interpreteren. Dat is zeker verbeterd. Toch kom ik in de praktijk nog steeds officieren van justitie, rechters en advocaten tegen die onvoldoende verstand van zaken hebben. Dus daar is nog werk aan de winkel. Derde goede resultaat is dat klinieken nu verplicht zijn prognoses voor het behandeltraject te geven vanaf de eerste verlengingszitting. Zo’n richtlijn is niet alleen voor tbs-gestelden waardevol, maar ook voor alle andere partijen.'
 

Beter opkomen voor cliënten
'Al met al heeft Lunteren geleid tot goede aanpassingen, ook bij onze beroepsgroep. Er werd gezegd: "Jullie advocaten vragen van iedereen wat, maar wat kunnen wij van jullie verwachten?"

Toen heb ik gezegd: "Als er zichtbare verbeteringen komen in het systeem, dan communiceren we dat ook naar onze cliënten zodat we misschien minder weigeraars krijgen." Mijn eigen houding is ook veranderd. Als er 10, 15 jaar geleden iets misging in het systeem, dan schopte ik ertegenaan in de media. Met als gevolg veel negatieve verhalen die ook niet altijd in het voordeel van onze cliënten werkten. Als er nu een incident is, verdedig ik het systeem in de pers. Die discussie voer ik wel achter de schermen. Ik geloof dat je zo echt beter kunt opkomen voor je cliënten. Mijn conclusie is dat de nadelen van tbs nog wel blijven bestaan, er zullen altijd dingen moeten verbeteren. Maar Lunteren is cruciaal om tbs onder de loep te blijven houden. We moeten kritisch blijven naar onszelf en naar de anderen. Terwijl iedereen wel zijn rol bewaakt, groeien we naar elkaar toe en kunnen we in een goede sfeer dingen verbeteren. Lunteren moet blijven!'