Zeeuwse pilot met zelfmelders smaakt naar meer

De Nederhof is een afdeling van PI Middelburg buiten de muren. De zelfmelders die hier met behoud van baan verblijven, zitten er een korte straf uit en kunnen zich vrijer bewegen dan binnen de muren. Deze nieuwe detentievorm is nog een pilot, maar de maatschappelijke en financiële voordelen zijn duidelijk. Er is zoveel belangstelling dat inmiddels wordt gedacht aan een landelijk initiatief.

Alles kwijt

Wie in de gevangenis terechtkomt, raakt vaak alles kwijt. Werk, huis, gezin en inkomen. Daarbij maakt het niet uit of het om een straf van drie maanden, drie jaar of dertien jaar gaat. Gedetineerden die vrijkomen, moeten hun leven dus weer helemaal zien op te bouwen. En juist dat verlies van werk, inkomen, huisvesting geeft een grote kans op recidive. In PI Middelburg blijven zelfmelders gemiddeld een half jaar voor minder zware delicten als oplichting, drugs kweken, drugs runnen en lichtere geweldsmisdrijven. Hier zitten ze met behoud van baan, waarmee ze de rekeningen thuis kunnen blijven betalen. Overdag gaan ze naar hun werk of opleiding. Sporten, boodschappen doen en naar de kerk of moskee kan ook. Maar elke minuut buiten moeten ze verantwoorden - 24/7 kunnen ze worden gecontroleerd. Daarnaast werken ze in de Nederhof met een mentor en een casemanager aan een persoonlijk plan en het verminderen/oplossen van eventuele problemen.

Detentieschade voorkomen

Projectsecretaris Marco van der Meule is vanaf het eerste moment betrokken bij het project. Met het inhuren van extern projectleider Deborah Thompson en het betrekken van ketenpartners kreeg de pilot vorm. Het concept werd goedgekeurd door het innovatieprogramma Koers en kansen, dat gericht is op de uitvoering van straffen die ook in de toekomst effectief zijn. Een leegstaand gebouw op het terrein van de PI werd voor het project ingericht. In 2019 ging het van start. Marco: ‘We vonden dat korte detenties slimmer en efficiënter moest kunnen, vooral om detentieschade bij gedetineerden te beperken en het risico op herhaling te verkleinen.’

Screening

Deborah: ‘Het duurt gemiddeld 2,5 tot 3 jaar na het plegen van een delict, voordat een zelfmelder een oproepbrief voor detentie krijgt. Dat is lang, en ondertussen gaat het maatschappelijke en sociale leven van een veroordeelde door. Het CJIB bepaalt of iemand in aanmerking komt voor de status van zelfmelder.’
Nadat de zaak is doorgegeven aan de PI, doet deze met hulp van politie, veiligheidshuizen en de reclassering vervolgens een dossieronderzoek. ‘Iemand moet bijvoorbeeld in groepsverband kunnen leven’, legt Marco uit. ‘En de thuissituatie moet stabiel zijn. Als dat in orde is, nodigen we hem uit voor een intakegesprek. We vragen hem vervolgens zelf met zijn werkgever in gesprek te gaan. Daarna benaderen wij de werkgever en leggen hem uit dat we op elk moment kunnen komen controleren of de zelfmelder aanwezig is. De werkgever trekken we overigens ook na.‘

Blij met kans

Die communicatie met de werkgever vindt zeker niet iedere gestrafte prettig, weet Deborah. ‘Toch zijn de meeste zelfmelders blij dat hun deze kans wordt geboden. Ruim twee derde van hen reageert dan ook op de aanbieding om de straf in De Nederhof uit te zitten. Ook iemand die altijd drugs gebruikte om te kunnen slapen wilde deze kans. Omdat ook hier drugs verboden zijn, regelde hij slaapmedicatie bij zijn huisarts. Die motivatie is mooi om te zien.’

Positieve neveneffecten

Marco en Deborah zien inmiddels positieve neveneffecten. ‘De zelfmelders leren elkaar koken en strijken bijvoorbeeld. Ze helpen ook als vanzelf de bewoners uit de reguliere PI die zich in De Nederhof voorbereiden op een terugkeer naar de maatschappij. En werkgevers zijn gelukkig dat ze hun goed geschoolde personeel kunnen behouden, zeker in deze krappe arbeidsmarkt. Er was er zelfs een die zei dat hij nooit een crimineel in dienst wilde hebben. Maar nu dat toch het geval was, vroeg hij of we nog meer mensen konden leveren.’

Veel te verliezen

En dat is nog niet het allerbelangrijkste. ‘Elke dag lopen ze langs het gebouw van de PI en dan ze beseffen maar al te goed wat ze te verliezen hebben. De helft van de zelfmelders heeft al detentie-ervaring, maar iedereen is positief over deze pilot. Ze kunnen werken aan behoud van een stabiel leven na detentie. ‘Deze aanpak kan detentieschade voorkomen omdat iemand zijn (thuis)basis niet aangetast raakt. Als een zelfmelder klaar is met zijn straf, hoeft hij ook geen re-integratietraject te volgen of een uitkering aan te vragen. Het is niet alleen die kans op minder recidive, maar het scheelt de maatschappij ook heel veel geld’, aldus Deborah en Marco.

Landelijke pilot

Vandaar ook dat er in Nederland bij andere PI’s veel belangstelling voor het project is. De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, een rechtsprekend en adviserend orgaan voor de overheid, kwam vorig jaar met een rapport over zelfmelders. ‘Dat rapport sluit aan op onze visie’, zeggen Deborah en Marco. ‘Onze ketenpartners zijn ook erg positief over het concept. Een eerste mogelijk vervolg is deze pilot op landelijk niveau brengen, zodat we meer kunnen onderzoeken. We wachten op toestemming van de minister. Het zou heel mooi zijn als voor deze vorm van detentie daarna onderdeel wordt van wet- en regelgeving.’