Over de zin van het leven van een langgestrafte

Zingeving binnen de muren

Voor mijn onderzoek naar langgestraften bracht ik vele bezoeken aan de PI. Tijdens die bezoeken, heb ik gemerkt dat zij een unieke groep gedetineerden vormen. Zij onderscheiden zich op veel gebieden van korter gestraften.

Niet meedoen

In de eerste plaats ervaren de langgestraften een gebrek aan zingeving. Dit wordt in veel gevallen versterkt door het ontbreken van mogelijkheden om cursussen te volgen of zinvol werk te verrichten. Zo legde één van hen uit: “Omdat je langgestraft bent, mag je een hele hoop dingen niet doen. Dan zeggen ze eigenlijk: je straf is te lang om met die cursus of om met dat programma mee te doen.”

Afgestompt

In de tweede plaats vormen langgestraften, onder wie levenslanggestraften, een aparte groep door de invloed van langdurige detentie op de psychische gezondheid. Suïcidale gedachten vormen hier een onderdeel van, met name wanneer ze zich in het relatieve begin van hun detentie bewust worden van de volle omvang van hun straf. Daarnaast noemen velen dat langdurige detentie hen heeft afgestompt, wat zich vertaalt in vergaande onverschilligheid. Zoals een levenslang gestrafte het verwoordde: “Emotioneel raak je heel afgestompt als het ware […] Ja heel argwanend naar anderen, heel oplettend op dingen waar anderen niet op zouden letten.”

Zelf koken

Het meest genoemde effect van langdurige detentie is de angst voor institutionalisering. Langgestraften proberen zoveel mogelijk zelfbeschikking te behouden, door bijvoorbeeld zelf te koken, zelf te bepalen mee te doen aan bepaalde activiteiten, of door zich op eigen verzoek te laten insluiten. Op deze manier hebben ze het gevoel controle te hebben over hun leven – voor sommigen hun gehele resterende leven – in detentie.

Gemis aan perspectief

Een belangrijke stap tot verbetering van de huidige situatie is de erkenning dat (levens)lange gevangenisstraffen bijzondere straffen zijn. Langdurige detentie brengt een gemis aan perspectief met zich mee, en daarmee het risico op afname van (psychische) gezondheid.

Individuele aanpak

Om de schade als gevolg van langdurige detentie te beperken hebben (levens)langgestraften baat bij een geïndividualiseerde aanpak. Hierbij valt daarbij te denken aan het opzetten van afdelingen of programma’s die passen bij een zeer langdurige (mogelijk oneindige) detentie, met arbeid, zelfstudie of andere activiteiten. Voor deze (levens)langgestraften, die volledig afhankelijk zijn van de PI, is het vooral van belang dat er ruimte is voor individuele uitzonderingen en dat er binnen het systeem enige keuzevrijheid en perspectief geboden wordt. Want zelfs wie geen uitzicht heeft op een leven na detentie, moet het leven binnen detentie tot op zekere hoogte zelf zin kunnen geven.